Σκηνικό ενός αδυσώπητου εφιάλτη έχει απλωθεί πάνω από τη χώρα τις τελευταίες μέρες. Μέρες που παραδοσιακά θα “όφειλαν” να είναι συνώνυμες της χαλάρωσης για τους περισσότερους. Παράλληλα όμως με τα “μπάνια του λαού”, βιώνουμε την απόλυτη καταιγίδα. Εν καιρώ πανδημίας, πρωτοφανείς καιρικές συνθήκες ενός επίμονου καύσωνα, οδήγησαν σε πλήρη ξηρασία και όλα μαζί αποτέλεσαν την ιδανική πρώτη ύλη για το διαχρονικό Αυγουστιάτικο εχθρό, την πυρκαγιά. Μαζί με τις γνωστές, χιλιοειπωμένες εθνικές μας παθογένειες, οι κλιματολογικές συνθήκες έδειξαν το σκληρό τους πρόσωπο.
Αποτέλεσμα, ως τώρα, συνεχείς μέρες τεράστιας καταστροφής, που δίχως άλλο θα επιφέρουν συνέπειες για πολύ καιρό αφότου οι φωτιές σβήσουν. Ευτύχημα βέβαια πως δεν υπήρχαν απώλειες, αν και με τέτοιας έκταση περιβαλλοντική ζημιά (καταστροφή χλωρίδας και πανίδας) η ικανοποίηση δεν μπορεί να είναι μεγάλη. Οι εικόνες μιλούν από μόνες τους. Περιοχές που έχουν δοκιμαστεί πολλάκις, ξανά στην αναμέτρηση με τον όλεθρο. Κάποιες σποραδικές, πλην όμως εβληματικές, “νίκες” όπως η σωτηρία του παγκόσμιου συμβόλου που συνιστά η Αρχαία Ολυμπία, απλά δεν επέτρεψαν στο αίσθημα συντριβής να είναι απόλυτο. Καμία άλλη ζημιά, κανένα έγκλημα, δεν επιφέρει τόση συνολική βλάβη, όσο ο εμπρησμός (αν υπήρξε) και πάντως η ευρεία δασική πυρκαγιά. Μπροστά στα μάτια μας αφανίζεται η αληθής έννοια του πλούτου αυτής της χώρας. Η αληθινή ομορφιά της και η πλησμονή ζωής.
Δεν θα αναλωθούμε εδώ στις συνήθεις προτροπές, που καταντούν ευχολόγια. Τα γνωρίζουν όλα οι αρμόδιοι. Τα έχουν επισημάνει πρώτα οι ειδικοί. Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, λίγο πολύ γνωστά. Και αν έχουν υπάρξει βήματα προόδου πχ σε επίπεδο συντονισμού και διεύθυνσης των δυνάμεων, σε επίπεδο κυρίως πρόληψης αλλά και υποδομών-εξοπλισμού, ακόμα έχουμε πολύ δρόμο. Θα επισημάνουμε όμως το ευρύτερο πλαίσιο συζήτησης. Αυτό που συχνά μας διαφεύγει και είναι ίσως το κρισιμότερο: Ποια είναι η γενικότερη εικόνα, σε επίπεδο Μεσογείου, Ευρώπης, πλανήτη; Τι είναι αυτή η κλιματική αλλαγή, για την οποία μιλάμε σαν να είναι κάτι ουδέτερο και μακρινό;
Την ώρα λοιπόν που μαίνονται οι μεγάλες πυρκαγιές στη χώρα μας, κυκλοφόρησε και μια εικόνα δορυφόρου (από τη NASA) με τις τρέχουσες πυρκαγιές στον πλανήτη. Η εικόνα είναι παραπάνω από δραματική, έως σπαρακτική. Οι εστίες είναι διάσπαρτες και βρίσκονται σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Αν δε κάποιος εστιάσει στην Κεντρική Αφρική αλλά και στη Νότια Αμερική (διαχρονική η τραγωδία με τα δάση του Αμαζονίου) θα νομίσει πως φλέγονται από άκρο εις άκρον. Στη γειτονική Τουρκία των δεινών προβλημάτων, οι φετινές τεράστιες πυρκαγιές έχουν φέρει τον Πρόεδρο Ερντογάν (λόγω έλλειψης αντιπυρικής προστασίας) σε αδιέξοδο, ενώ θυμόμαστε κάθε χρόνο τις τεράστιες εκτάσεις που χάνονται πχ στην Καλιφόρνια, πρόσφατα στην Αυστραλία αλλά και στην αχανή Σιβηρία που καίγεται συνεχώς, λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας. Υπολογίζεται εκεί πως από τις αρχές του 2020 έχουν καεί πάνω από 49 εκατομμύρια στρέμματα!
Δεν αποτελεί αυτό “δικαιολογία” για τη δική μας κατάσταση, παντού υπάρχουν ιδιαιτερότητες, βάζουν όμως τη συζήτηση σε ορθότερο πλαίσιο. Mπροστά σε αυτήν την καταστροφή το ερώτημα είναι ένα: είναι ποτέ δυνατόν, μια τέτοια “κοσμογονία”, να μην επιφέρει συνέπειες; Να μην επηρεάσει τον πλανήτη δραματικά, άρα και τον άνθρωπο και τη ζωή του; Μεγάλη η συζήτηση για την ευθύνη της ανθρώπινης δραστηριότητας σε σχέση με αυτές τις καταστροφές. Πόσο από αυτό καταλογίζεται ευθέως στον άνθρωπο και πόσο θα γινόταν “ούτως ή άλλως”.
Θεωρούμε πως η συζήτηση αυτή έχει παρέλθει. Δεν έχει πια νόημα. Υπήρξαν αυτοί που τα καταλόγισαν όλα στον άνθρωπο και πρότειναν παρεμβάσεις περιορισμού επιβλαβών δραστηριοτήτων (εκπομπές άνθρακα, συμφωνίες για το κλίμα κλπ). Και οι άλλοι που υποστήριζαν πως ο άνθρωπος ελάχιστα μόνο επηρεάζει τις πλανητικές συνθήκες και ό,τι είναι να γίνει θα γίνει. Πλέον όμως δεν έχει τόση σημασία. Οι αλλαγές είναι εδώ και έρχονται ακόμα δραματικότερες
Πλέον η συζήτηση πρέπει να πάει σε άλλο πεδίο. Δεν αρκεί πια η συζήτηση για τον περιορισμό της ζημιάς που προκαλεί ο άνθρωπος. Για το αν θα πειστούν οι αναπτυσσόμενες χώρες να καταναλώνουν λιγότερη και φιλικότερη ενέργεια και άλλα παρόμοια. Είναι ο καιρός να δούμε τους τρόπους που ο άνθρωπος θα μπορέσει να συμβάλει ενεργά στην βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών. Από τη μικρότερη βλάβη να πάμε στη μεγαλύτερη ωφέλεια. Μιλάμε δηλαδή για κανονική “αλλαγή παραδείγματος”. Και αυτά έχουν ειπωθεί, από πνευματικούς ηγέτες και σημαντικούς φιλοσόφους. Ίσως πριν να ήταν πρόωρο. Τώρα όμως είναι η κατάλληλη ώρα. Γιατί δεν υπάρχει άλλος χρόνος.
Τι εννοούμε με αυτό; Το κυρίαρχο παράδειγμα εδώ και αιώνες είχε ορισμένα στερεότυπα: ο άνθρωπος, ως ξεχωριστό είδος από τα υπόλοιπα, ένα ουσιαστικά ξένο σώμα σε σχέση με τον πλανήτη, κατόρθωσε με τη νόησή του να τον υποτάξει. Να ελέγξει τα στοιχεία της φύσης, να προσαρμόσει επάνω του τις καιρικές συνθήκες, να καταστεί ο Αφέντης της Γης. Οι υπόλοιποι οργανισμοί, απλά όργανα στην εξυπηρέτηση των δικών του αναγκών, της δικής του ικανοποίησης. Και αυτό το αφήγημα, της υπεροχής της ανθρώπινης διάνοιας, μας έκανε υπερήφανους: “για δέστε τι καταφέραμε. Εκεί που κρυβόμασταν στις σπηλιές, φοβούμενοι τους κεραυνούς, είμαστε τώρα στα άνετα σπίτια μας, με όλες τις ανέσεις δίπλα μας. Η Φύση μακριά, περιορισμένη, ηττημένη και αδύναμη”. Αμ δε!
Το πρότυπο χρεοκόπησε, δεν λειτουργεί άλλο. Ο Άνθρωπος-Δυνάστης, κατέστη βάρος στον υπόλοιπο πλανήτη και έρχεται αντιμέτωπος με τις επιλογές του. Που έχουν συνέπειες. Πρώτα και κύρια στον ίδιο. Γιατί στο χρόνο ζωής του πλανήτη, τα δικά μας “ξεφαντώματα” είναι απλές παραφωνίες. Θα υπάρξει χρόνος, ακόμα και μετά από καταστροφή, για πλήρη αναγέννηση. Όχι όμως για εμάς. Είναι λοιπόν καιρός για άλλη θεώρηση. Η δική μας νόηση και ευφυΐα να χρησιμοποιηθεί πιο ωφέλιμα. Να τη δούμε ως ευθύνη και χρέος. Όχι μόνο για λόγους ηθικής. Αλλά για λόγους λογικής. Δηλαδή επιβίωσης. Αν ο άνθρωπος είναι το μόνο ον με τέτοιο επίπεδο ευφυίας, αυτή του έχει “δοθεί” εν ονόματι και για το καλό όλου του πλανήτη. Να τη χρησιμοποιήσουμε για το δικό του όφελος.
Οι λοιποί οργανισμοί δεν είναι απλώς το σκηνικό για τη δική μας καλοπέραση. Είναι συγκάτοικοι και συγκληρονόμοι αυτής της μοναδικής περιουσίας, του κοινού μας σπιτικού. Και εμείς, είμαστε επιφορτισμένοι με την ευθύνη να μπορούν ισότιμα να απολαμβάνουν το δικαίωμά τους αυτό. Δεν είναι θεωρητική αυτή η προσέγγιση. Θα είχε δραματικές συνέπειες σε όλους τους τομείς. Στον τρόπο οργάνωσης της Οικονομίας, στις προτεραιότητες της Επιστήμης, στη στόχευση τον πόρων μας, στον μεταξύ μας ανταγωνισμό. Ένα πραγματικό πνευματικό και ηθικό άλμα.
Αυτή τη στιγμή μπροστά μας ανοίγονται διαφορετικές προοπτικές. Από τη μία η τεχνολογία προσεγγίζει περιοχές έως χθες αδιανόητες. Απίστευτες ταχύτητες διασύνδεσης, εικονική πραγματικότητα, η γνώση πάμφθηνα διαθέσιμη παντού. Νέες προοπτικές για την Ιατρική, για τις μεταφορές, τα διαστημικά ταξίδια. Και από την άλλη, πλήρης οικολογική καταστροφή, κλιματική αλλαγή, πανδημίες και δυστοπικά σκηνικά.
Και τα δύο αυτά “μέλλοντα” έχουν δείξει πρόγευση από την πραγματικότητά τους. Μεταξύ τους μοιάζουν αντίθετα και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορούν να συνυπάρξουν. Ποια πραγματικότητα θα επιλέξουμε ως είδος, ως γενιά; Τι είδους άνθρωποι θα συνεχίσουμε να είμαστε; Οι έλλογοι “κηδεμόνες” που φροντίζουν τον Οίκο τους και τον παραδίδουν ολοένα και καλύτερο ή ένας ενοχλητικός “ιός” που παρασιτεί και το μόνο που του απομένει είναι η εξάλειψη; Η απάντηση στο ερώτημα θα γράψει το σενάριο των επόμενων δεκαετιών και αιώνων.