Αλλαγή ώρας: Τα 60 κερδισμένα λεπτά και το «σοκ» του οργανισμού

Η χειμερινή ώρα -θέλοντας και μη – θα ισχύσει ξανά από την επόμενη Κυριακή στην Ελλάδα, με τα ρολόγια να ρυθμίζονται μια ώρα πίσω και την απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου περί κατάργησης της αλλαγής να μένει σε… σκονισμένα ντουλάπια.

Στα ίδια ντουλάπια παραμένει και το δίλημμα που τέθηκε πριν τρία χρόνια περί θερινής ή χειμερινής και ποια θα έχει περισσότερα οφέλη στους Έλληνες, με βάση το κλίμα, τις καιρικές συνθήκες και τη γεωγραφία. Να επιλέξουμε, δηλαδή, τη θερινή, απολαμβάνοντας περισσότερες ώρες ήλιου και βιταμίνης D ή τη χειμερινή και να κερδίσουμε μία ώρα κάτω από τα ζεστά κλινοσκεπάσματα;

Κι όμως το δίλημμα αυτό, όπως μας εξηγεί έγκριτη, Ψυχοθεραπεύτρια, ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας και MSc Θετικής Ψυχοθεραπείας κ. Μαρία Μοσχονά έχει μικρή σημασία, αφού το «σοκ» της αλλαγής, εκτός από το ότι μας ξεβολεύει, επηρεάζει τον ψυχικό μας κόσμο, τη διάθεση αλλά και την σωματική μας υγεία.

«Ερχόμαστε άλλη μία φορά αντιμέτωποι με την αλλαγή της ώρας, παρόλο που θεωρήσαμε πως δεν θα χρειαστεί να γυρίσουμε ξανά τα ρολόγια μας πίσω – μαζί με την ψυχολογία μας, τουλάχιστον οι περισσότεροι…

Ζούμε σε μία ηλιόλουστη χώρα και ως μεσογειακός λαός, έχουμε μία άρρηκτα δεμένη σχέση με το φως του ήλιου. Όταν λοιπόν σκοτεινιάζει γρηγορότερα, μας κακοφαίνεται που μικραίνει η μέρα και επηρεάζεται και η διάθεσή μας δημιουργώντας μία πιο μελαγχολική αίσθηση, νιώθουμε πως μπαίνουμε και πάλι στον χειμώνα, στη κλεισούρα και στην εσωστρέφειά του και σε ότι συνεπάγεται αυτό. Ξέρουμε για την εποχιακή κατάθλιψη – μία συναισθηματική διαταραχή – που συνδέεται με τις λιγότερες ώρες έκθεσης στο φως (αυτή ακριβώς μάλιστα είναι και η θεραπεία της, να εκτεθεί το άτομο σε περισσότερο φως είτε τεχνητά είτε σε φυσικό ηλιακό φως).

Οι διατροφικές μας συνήθειες επίσης μπορεί να διαταραχθούν, καθώς βραδιάζει νωρίτερα και κάπως θέλουμε να σπάσουμε αυτή τη… σκοτεινιά και να πάρουμε μικρές δόσεις χαράς ασυναίσθητα – και το φαγητό δίνει αυτές τις μικροαπολαύσεις που αναζητάμε…

Στην αλλαγή που γίνεται τέλος Οκτώβρη, κερδίζουμε μία ώρα ύπνου. Κάτι καθόλου ευκαταφρόνητο, εφόσον μας αρέσει στη βαρυχειμωνιά να χουχουλιάζουμε καθώς δυσκολευόμαστε να σηκωθούμε από το κρεβάτι, μας δίνει την αίσθηση ότι ξεκουραζόμαστε περισσότερο – έστω και αν δεν υπάρχει αυτή η ξεκούραση καθώς κοιμόμαστε και πιο αργά…

Μάλιστα, έρευνες γύρω από το συγκεκριμένο θέμα έχουν δείξει πως τελικά η αλλαγή της ώρας, όσο αθώα και αν φαίνεται, εκτός από το ότι μας ξεβολεύει, επηρεάζει τον ψυχικό μας κόσμο, τη διάθεση αλλά και την σωματική μας υγεία.

Πόσο αλήθεια χαιρόμαστε όταν τέλος Μαρτίου αλλάζει και πάλι η ώρα δίνοντάς μας μεγαλύτερη ημέρα και περισσότερο φως. Θα έλεγα πως κατά κάποιο τρόπο η αλλαγή στη θερινή ώρα σηματοδοτεί τον ερχομό του καλοκαιριού ανεβάζοντάς μας τη διάθεση, παρόλο που ξυπνάμε νωρίτερα. Ονειρευόμαστε τα καλοκαιρινά βράδια, θέλουμε να είμαστε περισσότερο έξω, σαν να «ανοίγει» η κοινωνική μας διάθεση, παρουσιάζοντας μεγαλύτερες τάσεις εξωστρέφειας.

Παρόλα αυτά, οι ερευνητές διαφωνούν καταλήγοντας πως ο οργανισμός μας περνάει «σοκ» μέχρι να προσαρμοστεί και πάλι στο νέο …ωράριο. Για παράδειγμα, τελειώνουμε τις δουλειές μας και μπορούμε να χαρούμε το φως που υπάρχει ακόμα. Πιστεύουμε πως το κόστος να ξυπνάμε μία ώρα νωρίτερα, είναι μικρό μπροστά σε ένα μεγαλύτερο και πιο φωτεινό απόγευμα, είναι όμως έτσι; Μπορεί και οργανισμός μας να προσαρμοστεί τόσο γρήγορα και εύκολα;

Ο Κιρκάδιος ρυθμός είναι το εσωτερικό μας ρολόι, που συνηθίζουμε να ονομάζουμε και βιολογικό ρολόι του οργανισμού μας και που επηρεάζεται από το ηλιακό φως, την αλλαγή της θερμοκρασίας και άλλους εξωγενείς παράγοντες. Ο Κιρκάδιος ρυθμός με τη σειρά του, επηρεάζει επίσης αρκετούς βιοχημικούς δείκτες του οργανισμού μας, όπως για παράδειγμα την μελατονίνη, που εκκρίνεται την ώρα που κοιμόμαστε το βράδυ και ευθύνεται για την ποιότητα του ύπνου μας. Αν δεν κοιμόμαστε μας δημιουργεί υπνηλία. Αν δεν έχουμε σταθερό ωράριο επίσης, δημιουργεί αυπνία…

Φαίνεται λοιπόν πως η μετάβαση αυτή δεν είναι και τόσο εύκολη για το βιολογικό μας ρολόι που έχει ρυθμιστεί να ξυπνάει και να αρχίζει την λειτουργία του μία ώρα μετά από αυτήν που με βία το βάζουμε να λειτουργήσει. Μάλιστα, σε έναν μήνα του χρόνου, όπου μία ώρα νωρίτερα υπάρχει σκοτάδι, είναι νύχτα ακόμα. Ο κιρκάδιος ρυθμός λοιπόν – το βιολογικό μας ρολόι – χρειάζεται και αυτός τον χρόνο του να ρυθμιστεί, χρόνο που όμως εμείς δεν του δίνουμε στην ουσία, εφόσον η καθημερινότητα συνεχίζεται. Πρέπει να ξυπνήσουμε το πρωί, να οδηγήσουμε να πάμε στη δουλειά μας και να αποδώσουμε, όπως και τα παιδιά στο σχολείο, κλπ. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε όπως έχει φανεί και πάλι μέσα από έρευνες ότι αυξάνονται τα ατυχήματα ή τα παιδιά νυστάζουν τις πρώτες ώρες στην τάξη. Όπως είδαμε προηγουμένως, η μελατονίνη προφανώς «δεν έχει κάνει τη δουλειά της» εφόσον διαταράξαμε το ωράριο του ύπνου μας, απορρυθμίσαμε δηλαδή τον κιρκάδιο ρυθμό. Κάτι ανάλογο παθαίνουν τα άτομα που εργάζονται με βάρδιες νυχτερινές ή σε κυλιόμενο εβδομαδιαίο πρόγραμμα, τα άτομα που ταξιδεύουν σε άλλη ήπειρο με διαφορά ώρας (jet lag‎). Μην ξεχνάμε επίσης, πως η έλλειψη ύπνου επηρεάζει αρνητικά την συγκέντρωση και την απόδοσή μας, άρα χρειάζεται σχετική προσοχή τις πρώτες μέρες τουλάχιστον από τα άτομα που είναι οδηγοί ή κάνουν χειρωνακτικές εργασίες.

Φυσικά, όπως τόσα χρόνια, έτσι και τώρα έχουμε μάθει σε αυτή την αλλαγή της ώρας – είτε μας αρέσει, είτε όχι. Καλό είναι να δώσουμε στον εαυτό μας λίγη φροντίδα τις μέρες κοντά στην αλλαγή ώρας ώστε και ο οργανισμός μας να προσαρμοστεί πιο γρήγορα και εύκολα…

Η πρώτη φορά που το ρολόι πήγε 60 λεπτά μπροστά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ήταν στη Γερμανία το 1916, όταν μαινόταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο λόγος ήταν για να εξοικονομήσουν περισσότερη ενέργεια και να εκμεταλλευτούν το φως του ήλιου.

Έτσι, το ανθρώπινο δυναμικό απέδιδε καλύτερα και κατά τη διάρκεια της ημέρας παρήγαγαν μεγαλύτερη ποσότητα πολεμικού εξοπλισμού, χωρίς να χρησιμοποιούν ηλεκτρικό ρεύμα. Αμέσως μετά, ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Ουίνστον Τσώρτσιλ καθιέρωσε τη θερινή ώρα στη Μ. Βρετανία. Σε περίοδο πολέμου οι χώρες ήταν πολύ ανταγωνιστικές κι έτσι με κάθε τρόπο προσπαθούσαν να εξοικονομήσουν ενέργεια. Στο παιχνίδι λίγο αργότερα μπήκαν και οι Η.Π.Α, οι οποίες ακολούθησαν το παράδειγμα των ευρωπαϊκών χωρών. Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου όμως, το Κογκρέσο απέσυρε την καθιέρωση θερινής ώρας, καθώς δυσαρεστούσε πολύ κόσμο.

Οι αγρότες χρειάζονταν το φως του ήλιου από νωρίς το πρωί για να κάνουν τις αγροτικές τους εργασίες. Με την αλλαγή της ώρας το καλοκαίρι, εξαιτίας της ζέστης υπήρχε κίνδυνος να καεί η σοδειά τους. Επιπλέον, στις φάρμες τα ζώα αποδιοργανώνονταν από την αλλαγή της ώρας κάθε έξι μήνες, με αποτέλεσμα να συμπεριφέρονται τρελά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι κάποιες φάρμες στη Ρωσία όπου οι αγρότες δεν μπορούσαν το καλοκαίρι να αρμέξουν τις επιθετικές αγελάδες τους. Βέβαια, η καθιέρωση της θερινής ώρας δεν ενθουσίασε το ίδιο όλους τους ανθρώπους….

Όσοι έβαζαν το ξυπνητήρι τους νωρίς το πρωί, έχαναν μία ώρα ήλιου και αναγκάζονταν να πάνε στην δουλειά υπό το φως των ηλεκτρικών λαμπτήρων. Πολλές φορές μπορούσε να δημιουργηθεί σύγχυση, όταν οι άνθρωποι προσπαθούσαν να ορίσουν την ώρα για κάποιο ραντεβού.

Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ρούσβελτ καθιέρωσε για όλο τον χρόνο τη θερινή ώρα, που πήρε την ονομασία «ώρα πολέμου» (War Time).

Η μέρα ήταν μεγαλύτερη και αυτό έκανε τους στρατιώτες πιο αισιόδοξους. Το ίδιο έκαναν και οι Βρετανοί, οι οποίοι του έδωσαν το όνομα «Double Summer Time». Μετά το τέλος του πολέμου, επανήλθε και η χειμερινή ώρα και έκτοτε είναι γνωστή ως «Peace Time», δηλαδή «ώρα ειρήνης».

Στη μεταπολεμική περίοδο οι περισσότερες χώρες συντόνισαν τα ρολόγια τους σύμφωνα με αυτό που είχε προτείνει ο Γουίλετ. Στην Ελλάδα καθιερώθηκε το 1975, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Βέβαια, η πρώτη δοκιμή στην Ελλάδα έγινε το 1932, αλλά στέφθηκε με αποτυχία. Όπως και στις Η.Π.Α, ο αγροτικός πληθυσμός της Ελλάδας δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος με τις αλλαγές, που προκαλούσε στην καθημερινότητά του η αλλαγή της ώρας.

Στην Ευρώπη, ύστερα από το νόμο που επέβαλε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η θερινή ώρα εφαρμόζεται από την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου έως την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου, στη 1 π.μ ώρα Γκρήνουιτς. Αν και πολλές χώρες ήταν αντίθετες, ακολούθησαν τελικά το νόμο, γιατί υπήρχε πρόβλημα συνεννόησης όταν κάθε χώρα εφάρμοζε τη δική της ζώνη ώρας.

«Η αλλαγή της ώρας πρέπει να καταργηθεί», δήλωσε το 2018 πρώτος, ο τότε επικεφαλής της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, μετά από μια σχετική διαδικτυακή έρευνα σε ολόκληρη την ΕΕ. Το 84% όσων πήραν μέρος είχε συμφωνήσει με το τέλος αυτής της πρακτικής. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε τον Μάρτιο του 2019 υπέρ της κατάργησης της αλλαγής της ώρας από το 2021. Τώρα οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να ξεκαθαρίσουν εάν θέλουν μόνιμα θερινή ή χειμερινή ώρα. Στο τέλος, θα αποφασίσουν από κοινού τα κράτη – μέλη της ΕΕ.